Jeografiia czyli opisanie matematyczne (...)

Do czasu opublikowania przez Jana Śniadeckiego pierwszego wydania Geografii w 1804 r. (w tym samym roku jego brat Jędrzej publikuje swój prze?omowy traktat fizjologiczny Teorya jestestw organicznych), geografia jako nauka była w Polsce uprawiana w sposób statystyczno-opisowy, a wydawane dzieła miały zwykle charakter kompilacyjny, np: Geografia powszechna Karola Wyrwicza (1773), Początki krajopisarstwa ku pożytkowi Akademii Rycerstwa Korpusu Kadeckiego Edlinga (1768), Ziemiopismo powszechne czasów naszych Ignacego Giecego (1772), Gramatyka geograficzna Remigiusza Ładowskiego (1774-82), Atlas dziecinny, czyli nowy sposób nauczania geografii Dominika Szybińskiego (1772).
W porównaniu z ww. tytułami, dzieło Śniadeckiego stanowiło zupełnie nową jakość – zrywało z metodą kompilacyjną i celami opisowymi na rzecz przedstawienia naukowego systemy geografii jako nauki ścisłej, opartej na matematyce, astronomii i fizyce.
Śniadecki pozostawał pod wyraźnym wpływem klasyków tych nauk – Newtona, Kopernika, Keplera, Huygensa, Eulera, d’Alamberta, Lagranga, Laplace’a – z pismami których zetknął się w czasie wieloletnich studiów, poprzedzających wydanie Geografii.

Po uzyskaniu doktoratu z filozofii – a miał wówczas 19 lat – wykładał przez rok w Szkole Wydziałowej Krakowskiej hydrostatykę, hydraulikę i nieznaną jeszcze wówczas w Polsce ekonomię polityczną, a następnie wyjechał na studia zagraniczne.
W 1778 w Getyndze słuchał wykładów z matematyki u Kaestnera, ucznia Chrystiana Wolffa, który przetłumaczył dzieło holenderskiego geografa Jana Lulofsa, zawierające wstęp do matematycznej i fizycznej znajomości globu (1755). Prawdopodobnie właśnie lektura tego dzieła, polecanego przez Kaestnera, wskazała Śniadeckimu zasadność stosowania matematyki do zagadnień geograficznych.
Z Getyngi udał się do Holandii, gdzie zapoznał się z klasycznym dla geografii nowożytnej dziełem Bernarda Warena (Varenuisa) Geographia generalis (1650). Z Holandii pojechał do Paryża, gdzie zawarł osobistą znajomość z Laplacem, z którym rozmawiał o fizyce i astronomii.
Jak zaznacza Józef Straszewski w swoim szkicu, poświęconym geograficznym osiągnięciom Śniadeckiego, „...nie ulega wątpliwości, że pierwsze pomysły do Geografii przyszły Śniadeckiemu w obcowaniu z Laplace’em... Ale podczas, gdy Laplace położył fundament pod mechanikę niebieską, Śniadecki przedstawił system fizyki ziemi... Różnica zatem między dziełami obu matematyków jest zasadnicza, nie tylko w ich punkcie wyjścia, ale i w celach, do których obaj zmierzaj?.” (DWGP [1967] s.165).
W Paryżu zapoznał się Śniadecki także z teorią kosmogoniczną Buffona, którą cytuje w Geografii i poddaje krytyce ze stanowiska zasad fizyki.
W 1781 wraca do Krakowa, gdzie zostaje profesorem matematyki i zakłada obserwatorium astronomiczne.
Kolejny z wyjazdów zagranicznych związany był z pobytem w Anglii, gdzie poznał Herschela. Tam też zaznajomił się z pomiarami triangulacyjnymi i pracami terenowymi, prowadzonymi pod kierunkiem generała Roya nad mapą topograficzną Anglii.
Zgodnie z diagnozą Staszewskiego, „...Śniadecki zbudował swoje dzieło od podstaw; tworzywo brał z elementów nauk ścisłych, wnioski opierał na przesłankach matematyki i fizyki, w wykładzie stosował najczęściej metodę aprioryczną. System geografii fizycznej skonstruował w rozumieniu fizyki kuli ziemskiej.” (DWGP [1967] s. 161).

Z powodu zastosowania oryginalnej metody i wymagających gruntownego przygotowania odwołań do nauk szczegółowych, dzieło Śniadeckiego nie zostało należycie docenione przez współczesnych, a geografia polska – z wyraźną dla niej szkodą – nie poszła torem wyznaczonym przez Geografię fizyczną.