druk wklęsły

Miedzioryt:

Sposób wykonania. – Technika druku wklęsłego, w której miedziorytnik tnie za pomocą ostrego stalowego rylca lub wybija stalowymi stemplami (m. punktowy) rysunek na wypolerowanej płycie miedzianej. Po nałożeniu farba drukarska zbiera się na płycie w miejscach wklęsłych, które dają w odbitce kontur rysunku. Odbitkę charakteryzuje ostrość i czystość kreski. Kreska jest nierównej szerokości – węższa na początku, stopniowo rozszerza się w kierunku cięcia. Brzegi kreski są równe. Liczba odbitek z jednej matrycy wynosiła nie więcej niż kilkaset.

Historia. – M. ze względu na to, że jest drukiem wklęsłym, powodował rozluźnienie więzi pomiędzy ilustracją a drukowanym tekstem (czcionki działają na zasadzie druku wypukłego), przez co był rzadziej stosowany w ilustratorstwie, niż drzeworyt (druk wypukły). Ilustracje miedziorytnicze zwykle drukowano na osobnych kartach poza tekstem, co zwiększało koszty i zmniejszało ich ilość. W XV w. występował w nielicznych drukach. Upowszechnił się w XVI i XVII wieku, wypierając drzeworyt w ilustratorstwie i grafice luźnej. W XVII i pierwszej poł. XVIII w. powszechnie występował w winietach en tete lub culs-de-lampe, frontispisach i finalikach, często w połączeniu z kwasorytem (akwafortą). 

Staloryt:

 Sposób wykonania. – Technika druku wklęsłego wykonywana na blasze stalowej. Odbitkę charakteryzuje sztywna i sucha kreska. Ze względu na trwałość płyty pozwalał na wykonanie znacznie większej liczby odbitek, niż miedzioryt czy drzeworyt – nawet kilka tysięcy z jednej matrycy. W s. można osiągnąć subtelną grę światłocieni. 

Historia. – Zastosowany po raz pierwszy przez Anglika Ch. Heatha z końcem XVIII w. Początkowo stosowany do reprodukowania obrazów olejnych. W Polsce stalorytem posługiwał się A. Oleszczyński w „Rozmaitościach” oraz L. Chodźko w La Pologne pittoresque oraz La Pologne illustree (ryt. A. Piliński).

Akwaforta:

Sposób wykonania. – Technika wykonywana na blasze miedzianej lub cynkowej, pokrytej kwasoodpornym werniksem, na którym wykonuje się rysunek przy pomocy stalowej igły. Płyta zanurzana jest następnie w 10% roztworze kwasu azotowego, który powoduje wytrawienie materiału w miejscach odsłoniętych rysikiem. Kreska na odbitce ma brzegi postrzępione, a jej szerokość jest jednolita na całej długości, przez co jest żywsza od ciętej rylcem.

Historia. – Pierwszy zastosował tę metodę Wacław z Ołomuńca (1480-1500) oraz Daniel Hopfer ok. 1510. Jednak dopiero sto lat później za sprawą Holendrów, a w szczególności Rembrandta, który wykonał ok. 270 a., została wyniesiona do rangi najpiękniejszej metody grafiki artystycznej. W Polsce w XIX w. lansowano termin kwasoryt, a posługiwali się nim tacy artyści grafiki przełomu wieków XVIII/XIX jak Chodowiecki i Norblin, a później Jasiński, Brandel, Pankiewicz, Rubczak.

Akwatinta:

Sposób wykonania. – Metoda nazywana inaczej kwasorytem płaszczyznowym, polegająca na trawieniu dużych płaszczyzn na płycie miedzianej. Do wykonania płyt akwatintowych potrzebne jest specjalne pudło, służące do pokrycie płyty sproszkowaną żywicą (tzw. zapylanie płyty). Po umieszczeniu płyty w pudle, wsypujemy do niego sproszkowaną żywicę lub asfalt, a następnie energicznie potrząsając wprawiamy proszek w ruch wirowy. Opadający proszek pokrywa płytę. Wyciągamy płytę, a następnie podgrzewamy ją, aż drobiny asfaltu (żywicy) uzyskają wygląd kropelek. Ostudzoną płytę wkładamy do kwasu, uzyskując tzw. groszek – miejsca nie pokryte kroplami żywicy ulegają trawieniu, a pokryte tworzą wypukłe jasne punkty. Chcąc uzyskać na odbitce rysunek o różnym natężeniu tonów, płytę trawi się na różną głębokość w różnych miejscach, stosując zakrywanie pewnych płaszczyzn i wielokrotne zanurzanie w kwasie. Metoda ta pozwala uzyskiwać w odbitce płaszczyzny o bardzo zróżnicowanym natężeniu farby aż do czerni, a w niektórych ze swoich odmian (tzw. ruletka) odbitka naśladuje nawet rysunek kredką lub ołówkiem.

Historia. – Metoda wynaleziona przez Jean Babtiste Le Prince (1733-1781), który chciał zreprodukować szkice lawowane z podróży po Rosji. Za niezależnego wynalazcę uchodzi również Pierre F. Charpentier. Paul Sandby spopularyzował akwatintę w Angli, stosując ją do ilustracji Views in Suoth Wales (1755). Najwybitniejszym twórcą, posługującym się akwatintą kombinowaną z akwafortą był Francisco Goya (1755-1832). Jego Caprichos, Proverbios, Desastres de la guerra należą do najwybitniejszych dzieł grafiki światowej. W tej technice wykonano ilustracje – następnie ręcznie kolorowane – do monumentalnej pracy Audubona Birds of America (1827-1838). W Polsce technika stosowana była przez Leona Wyczółkowskiego, Józefa Pankiewicza, Wojciecha Weissa, Jana Rubczaka i in.

Heliograwiura (fotograwiura; w wersji zmechanizowanej rotograwiura):

Sposób wykonania. – metoda druku wklęsłego, polegająca na przenoszeniu obrazu na płytę miedzianą za pomocą emulsji światłoczułej. Proces techniczny jest prawie taki sam jak w przypadku akwatinty. Płytę miedzianą zapyla się drobno asfaltem syryjskim lub żywicą. Równocześnie uczula się papier pigmentowy, pokrywając go światłoczułą żelatyną i kopiuje się na nim pozytyw rysunku z pomocą silnego źródła światła, uzyskując relief żelatyny (podobnie jak w światłodruku). Papier pigmentowy rozprasowuje się na płycie, przenosząc na nią cienką warstewkę żelatyny o nierównomiernej grubości (relief). Tak przygotowaną płytę, po usunięciu papieru, wytrawia się kwasem (chlorkiem żelazowym). Kwas działa poprzez różnej grubości warstwy żelatyny, trawiąc proporcjonalnie płytę. Po opłukaniu wodą usuwa się resztki żelatyny a płyta z wytrawionymi miejscami jest gotowa do pokrycia farba i druku.

Historia. – metoda wynaleziona przez Karela Klica, który w 1879 – znając już działanie chromożelatyny – doszedł do metody przenoszenia obrazu fotografii na płytę akwatintową. Heliograwiura jest dziś techniką prawie nie używaną. Czasami tylko wykonuje się tak reprodukcje dzieł sztuki, lecz ich cena jest dość wysoka.